1-10 اگر سقرط شیفته زیبایی جوانان بود ،‌ جوانان نیز به همان اندازه دلباخته ی اوبودند . این مرد زشت چهره و بینی کوفته و شکم گنده و چشم برجسته ،‌دارای نیروی جاذبه ی شخصی خارق العاده ای بود . آسان نیست که این نیرو را جز از طریق تجربه دریابیم ،‌ اما دوستان جوان او نهایت سعی خود را کرده اند تا آن را منتقل سازند و بهتر است از زبان آنها سخن گوییم . آلکیبیادس ، در مهمانی افلاطون ، پس از اینکه او را با مارسیاس مقایسه می کند – مارسیاس ،‌ ساتیری بوده است که با آپولون در نواختن نی به مقابله پرداخته است – و شباهت های ظاهری فراوان بین آن دو تن را توضیح می دهد، سخن خویش را چنین ادامه می دهد :
اما آیا تو نی نیز می نوازی ؟ در واقع ، نه ؛ کاری که تو انجام می دهی مهم تر از آن است، مارسیاس نیازمند ابزاری بود تا به وسیله آن انسان ها را با نیرویی که از دهانش بیرون می آمد مسحور سازد ... اما سقراط تو ، به قدری ماهرتر از مارسیاس هستی که همان تاثیر را با صرف کلمات و بدون به کار بردن هیچ گونه ابزاری به وجود می آوری . در هر حال ، اگر چه اکثر ما به سخنان دیگر سخنوران اهمیت زیادی نمی دهیم و یا اصلاً گوش نمی سپاریم ، هر گاه به صحبت های تو گوش دهیم ، یا حتی دیگران چیزی را از زبان تو گزارش کنند ، همه ، اعم از مرد و زن و نوجوان ، به یک اندازه عنان اختیار از دست می دهیم و مسحور بیان تو می شویم . آقایان ، اگر بیم آن نبود که مرا متهم به مستی کنید ، به قید سوگند توضیح می دادم که سخنان او با من چه ها کرده است ... هر وقت به سخنان او گوش می سپارم قلبم تند تر می زند و اشک هایم فرو می ریزد ، گویی حالت شوریدگی دینی پیدا کرده ام ؛ و دیگران را نیز می بینم که همان تجربه را داشته اند. حتی وقتی که به بیانات پریکلس و دیگران سخنوران چیره دست گوش می دادم چنین تجربه ای برایم حاصل نمی شد ؛ من می دیدم که آنها نیکو سخن می گویند ولی روحم به هیجان نمی آمد و احساس نمی کردم زندگی ام بهتر از زندگی بردگان نیست (21).
نباید بگوییم افلاطون این سخنان را برای اهداف دفاعی بر زبان آلکیبیادس جاری می سازد تا سقراط را از مسئولیت اعمال خلاف او وارهاند . آنچه در اینجا بیان می شود چیزی عمیق تر از افسون محض کلام یا قوت استدلال است ، آنها در صدد توصیف چیزی هستند که به آسانی در بیان نمی گنجد . منون نیز همین تاثیر را با تعبیر سحر و جادو توصیف می کند ، و سقراط به طور ناخودآگاه داشته است ، تاثیری که ارتباط زیادی با ظاهر الفاظ سقراط به طور ناخودآگاه داشته است ، تاثیری که ارتباط زیادی با ظاهر الفاظ سقراط نداشته است . جالب ترین توصیف این تاثیر را در تئاگس ملاحظه می کنیم ؛ همه قبول دارند که این محاوره را اگر افلاطون ننوشته باشد ، یکی از یاران سقراط در اوایل سقراط در اوایل قرن چهارم به سلک نگارش در آورده است . اگر حق با کسانی باشد که تئاگس را از افلاطون نمی دانند ‌، در آن صورت مطالب این محاوره به لحاظ استقلال آن ،‌ حائز اهمیت زیادی خواهد بود ، و توصیف های خود افلاطون نیز صحت مطالب آن را در این مورد دو چندان خواهند ساخت . وقتی ایرونیای سقراط را از هر جهت ممکن بدانیم ،چیز عجیبی باقی می ماند که بایستی توضیح داده شود (22) .
پدر تئاگس(23) که از اصرار پسرش برای تربیت یافتن در علوم سیاسی ، به ستوه آمده است، او را پیش سقراط می آورد . تئاگس به خود سقراط علاقه مند است و می خواهد تحت تعلیم او قرار گیرد ،‌اما سقراط می گوید آموزگاران شایسته ، سوفسطاییانی چون پرودیکوس و گرگیاس و پولوس هستند . آنها مطلب مشخصی برای آموختن دارند و می دانند چه کار می کنند در حالی که خود او مهارت یا دانشی برای آموختن ندارد ، و فقط در هنر عشق استاد است؛ و پیشرفت و عدم پیشرفت کسانی که در دور او جمع می شوند در دست وی نیست؛ این امر بستگی به خواست خدا دارد. بعضی وقت ها ندای آسمانی باز دارنده ی او مانع پذیرش شاگردی می شود و حتی در مواقعی هم که آن ندا باز ندارد، او موفقیت کسی را تضمین نمی کند. بعضی ها بهره ای دایمی بر می گیرند، اما عده ای نیز به محض اینکه حضور او را ترک می گویند، پیشرفت شان متوقف می شود. سقراط داستانی می گوید تا این نکته را اثبات کند :
این داستان مربوط به سرنوشت آریستیدس، پسر لوسیماخوس و نوه ی آریستیدس بزرگ است. این پسر مدتی در جمع ما بود و در مدت زمان کوتاهی به پیشرفت بزرگی دست یافت. سپس سوار بر کشتی شد و در اُردویی نظامی به خدمت پرداخت، و وقتی بازگشت ملاحظه کرد که توکودیدس در حین گفت و گو بر من تاخته بود؛ بناراین آریستیدس پس از احوالپرسی و مطرح کردن سخنانی چند، روی به من کرد و گفت، «شینده ام، توکودیدس از مقام کبریایی با تو سخن می گوید طوری رفتار ناهنجار پیش می گیرد که گویی هست.» گفتم: «کاملاً درست است.» گفت: «مگر به یاد نمی آورد که پیش از پیوستن به تو، چه حال برده گونه ای داشت؟» گفتم: «ظاهراً. نه» گفت: نه، سوگند می خورم که به یاد نیاورده است» و در مورد من چطور، سقراط؟ » « وضع خود من نیز خنده آور است.» «چرا؟» «زیرا قبل از آنکه از پیش تو بروم می توانستم با هر کسی سخن بگویم و از حیث استدلال با آنها برابری کنم. حتی در پی محافل با هوش ترین افراد بودم. اکنون درست عکس آن حال را دارم. اگر احساس کنم کسی اهل علم و فرهنگ است، چنان از بی کفایتی خود شرمسار می شوم که از پیش او می گریزم». پرسیدم: « آیا این توانایی ناگهان از دست تو رفت یا به طور تدریجی؟» پرسیدم: «وقتی که آن توانایی را داشتی، آیا آن را از چیزی به دست می آوردی که من به تو آموخته بودم یا به گونه ای دیگر برای تو حاصل می شد؟» گفت: « سقراط، چیزی به تو خواهم گفت که بسیار باور نکردنی ولی کاملاً حق است. همان طور که خودت می دانی، من هیچ وقت چیزی از تو نیاموختم؛ اما هر وقت با تو بودم پیشرفت می کردم، حتی آنگاه که هر دو در یک خانه بودمی ولی در یک اتاق نبودیم، هر چند وقتی در یک اتاق بودیم پیشرفتم بیشتر از آن وقتی بود که به سمتی دیگر نگاه می کردم. و بیشترین پیشرفت من زمانی بود که به عملاً در کنار تو می نشستم و می توانستم خود را به تو بسایم. اما اکنون تمامی آنها از من زایل شده است. » حالت این جوان را می توان دریافت که چگونه با حیرت درباره ی تأثیر افسانه ای حضور سقراط به تأمل پرداخته است(25). افلاطون نظر واقعی خویش را درباره ی «تعلیم از طریق تماس» ( که چنانکه دوروتی تارانت در بیان کرده است، به نظر یونانیان عقیده ی غیر ممکنی نبود) در مهمانی ابراز داشته است ؛ در آن جا آگاتون از سقراط می خواهد تا در کنار او بنشیند، بلکه او بتواند از طریق تماس با سقراط از آنچه هم اکنون بر او الهام شده است بهره مند شود. سقراط پاسخ می دهد: چیز خوبی بود اگر می توانستیم با لمس کردن یکدیگر، حکمت را با چیزی مانند لوله های مویین از کسی به کسی منتقل سازیم. برخلاف آنچه احتمالاً طرفداران دلباخته و جوان سقراط فکر می کردند، توانایی های تعلیمی سقراط حاوی عنصری مادی یا جادویی نبود، ولی درعین حال چیزی بیش از تلقین محض حقایق و مفاهیم بود.
فریدلندر به حق تعلیم و تربیت سقراط از طریق عشق (26)را در برابر تعلیم و تربیت عاری از عشق سوفسطاییان قرار می دهد؛ و نیز می گوید سوفسطاییان مطالب عقلی را در اختیار هر کس و ناکسی قرار می دادند، در حالی که ندایدایمونی سقراط به او می گفت که آیا ممکن هست بین او و کسی که برای شاگردی آمده است رابطه ی ذهنی و اخلاقی لازم به وجود آید یا نه، و این امر، پیوند شاگرد- معلمی او را قرین موفقیت می ساخت. این مطلب با هنر مامایی او نیز مرتبط است. چون سقراط خودش چیزی نمی آموزد و فقط آنچه را که هست بیرون می کشد، درباره ی کسی که در ذهن خود چیزی ندارد، کاری از او ساخته نیست. سقراط این گونه افراد را نزد سوفسطاییان می فرستاد . بزرگ ترین انگیزه ی او برای امتناع از قبول مزد ، این بود که در انتخاب شاگرد آزاد باشد و فقط کسانی را برگزیند که تشخیص صریح خودش (یا ندای دایمونی او) معلوم دارد که «پیشرفتی» خواهند داشت. تردید نیست که سقراط نیز شاگردان خود را همچون دیگران به سلاح استدلال مجهز می ساخت، اما فقط به دلیل اینکه روشن اندیشی را مقدمه ی ضروری کردارِ درستِ اخلاقی می دانست. به نظر او مهارت دیالکتیکی فقط وسیله ای برای بهبود اخلاقی است؛ و تا همدلی قبلی ای بین معلم و شاگرد وجود نداشته باشد، این دیالکتیک به جایی نمی رسد.
هر چند سقراط با تماس خود هیچ تأثیر جادویی ایجاد نمی کرد، با این حال براساس سخنان افلاطون باید بگوییم تأثیر شخصیت او بر شنوندگانش، امری منحصر به فرد و بی همتا بود. فقط کسانی که دارای حالات روحی شایسته ای بودند و این روحیه ی خود را حفظ می کردند، می توانستند تحت تأثیر آن قرار گیرند. برخلاف آنچه آریستیدس می گوید، شراط اول، اعتماد به نفس نیست، بلکه احساس افسردگی ناشی از درماندگی است. روش او از این عقیده اش ناشی می شد که هر کسی، پیش از آنکه بتوان در راه حکت هدایتش کرد بایستی به نیاز خود معتقد بوده باشد، یعنی خودش را نادان و ابله بداند. بعضی ها فقط نیازمند این گام ابتدایی منفی بودند، و وقتی، به اصطلاح روانکاوانه، در حالتی از گذر منفی قرار می گرفتند، بر سقراط و همین طور بر خودشان خشم می گرفتند. او می گوید خیلی ها وقتی می بینند بچه های عقلی شان را غیر واقعی دانسته وطرد می کنم « می خواهند مرا به چنگ و دندان گیرند». این جنبه ی تأثیر او در منون ضمن برقراری رابطه ی ناخوشایندی با چهره ی وی توضیح داده می شود، رابطه ای که آلکیبیادس نیز از آن سخن گفته است.
احساس می کنم که تو سحر وافسون و جادو در برابر من به کار می گیری و در نتیجه مرا حیران و درمانده می سازی. گستاخی است که بگوییم تو به نظر من از حیث و تمام ویژگی های دیگر، دقیقاً مانند آن ماهی پهن پرتو افکنی هستی که اگر کسی به آن نزدیک شود و لمس کند بی حس می گردد. تو اکنون همان تأثیر را در من نهاده ای. ذهن و زبانم کاملاً بی حس هستند، و من در برابر تو چیزی برای گفتن ندارم … به نظر من بهتر است تو هیچ به مسافرت نروی. اگر در شهری دیگر به عنوان یک غریبه، چنین رفتاری پیش گیری، ترا جادوگر می شمارند و دستگیرت می کنند.
از آنچه در مهمانی و تئاگس آمده است معلوم می شود که تأثیر سقراط، چیزی فراتر از نیروی استدلال عقلانی بوده است. در ضمن، خود روش او نیز مسئله را بیشتر روشن می سزاد. اینکه کسی با بی ملاحظگی، نادانی کسی را آشکار سازد، کار مطلوب و خوشایندی نیست. از این جا می توان دریافت که چرا برخی از جوانان، به مان شیوه که سقراط با آنها رفتار کرده بود، از آزمودن افراد بزرگ تر و بهتر از خود لذت می بردند، کاری که زیاد قابل ستایش نیست.